De secularisatie van het medisch domein

De 10e Domus Dag, georganiseerd door het Domus Overleg Medische Geschiedenis, de Nederlandse Vereniging voor Medische Geschiedenis en de Stichting Historia Medicinae, werd op 9 december 2016 in Utrecht gehouden. Centraal op deze dag stond de vraag in hoeverre medische wetenschap en religie hun eeuwenlange greep op het maatschappelijk leven hebben verloren. De vroegere almacht van de pastoor, dominee en dokter is immers al tientallen jaren lang tanende.

Fred van Lieburg, hoogleraar Religiegeschiedenis, legde zijn gehoor voor dat in de Middeleeuwen het christelijk geloof en de geneeskunde nauw waren verbonden. Heil en heling, zonde en ziekte waren synoniem en naar de wonderbaarlijke genezingen van Jezus werd veelvuldig verwezen. De pest werd gezien als een straf van God en de heilzame werking van bedevaarten en Mariaverschijningen waren algemeen geaccepteerd. Dat die 2 laatste fenomenen in Europa nog steeds veel voorkomen bevestigde Peter Jan Magry, hoogleraar Europese Etnologie, hierna in zijn bijdrage.

In het midden van de negentiende eeuw werd de professionalisering van talloze beroepen in de maatschappij een feit, en dat gold ook voor de medische sector. Toch was tot ver in de jaren 1950 voor veel mensen de arts nog steeds de ‘hand van God’ en voerde hij ‘Gods’ wil uit’, stelde Heleen Dupuis, emeritus hoogleraar Medische Ethiek in haar voordracht. Dat veranderde echter in de volgende decennia op spectaculaire wijze. Er ontstond een maatschappelijk debat over de grenzen van het leven, over de (on)mogelijkheden van het medisch handelen en het geloof in Gods hand en wil inzake leven en dood verdwenen langzaam. De kritiek op de geneeskunde nam toe en duidelijk werd gesteld dat artsen ook kunnen schaden.

Andere sprekers als Jan Molenaar (emeritus hoogleraar Kinderchirurgie) en Gerrit Glas (filosoof en psychiater, Abraham Kuyper Center for Science and Religion) wezen ook op de belangrijke rol van de publieke opinie. De gevolgen van grote omslagen als de invoering van de WGBO en de introductie van marktwerking in de zorg zijn tot nu toe echter nauwelijks kritisch beschouwd.

Dries van Agt, emeritus hoogleraar en politicus in de ‘gistende’ jaren 1970 hield een indrukwekkend betoog over de abortuskwestie die toen speelde en over het huidige euthanasievraagstuk. Hij verwacht dat de tolerantie voor de gehandicapte mens zal afnemen. Vercommercialisering van voortplantingsmateriaal (sperma, eicellen, embryo’s) is al realiteit en de geheimenis van het leven wordt verder fundamenteel ontrafeld. Toch blijft de vraag bestaan of de geneeskunde het werkelijk zonder de rol de religie kan stellen, aldus Van Agt.

Hoogleraar Medische Geschiedenis Mart van Lieburg, de ‘motor’ achter de zo boeiende vorige 9 Domusdagen, sloot op zijn eigen humoristische wijze de dag af en suggereerde daarbij dat het er inderdaad erg op lijkt dat God uit de organisatie van de medische zorg in ons land is verdwenen.