Het gelaat van de medicus

Op 11 december 2015 organiseerde het Domus Overleg Medische Geschiedenis, de Nederlandse Vereniging voor Medische Geschiedenis (NVMG) en de Stichting Historia Medicinae de negende Domus Dag met een gevarieerd programma.

Organisator Mart van Lieburg leidde het dagthema ‘Het gelaat van de medicus’ in met een betoog over het verband tussen innerlijk en uiterlijk zoals dat op het gelaat is te zien, over de diagnostiek van aandoeningen met behulp bepaalde tekenen op het gelaat of in de ogen en over de anatomische achtergronden van de mimiek. De eerste spreker, kunsthistoricus Michael Kwakkelstein,hield aan de hand van Leonardo da Vinci's schilderijen Mona Lisa en Het Laatste Avondmaal en tekeningen van mensen met zonderlinge tronies een boeiend betoog over de schilderkunst als wetenschap. De fascinerende vraag voor de schilder was of hij het karakter van mensen kon uitbeelden in hun gezicht. Willem Otterspeer, universiteitshistoricus, wees bij de bespreking van een aantal professorenportretten op hun ‘tweede gezicht’, het handgebaar. Met deze gebarentaal gaf de geportretteerde hoogleraar aan wat hij belangrijk vond binnen zijn vakgebied.

Arko Oderwald, medisch filosoof, betoogde dat er in de literatuur veel auteurs zijn die beschrijven hoe belangrijk het is om gezichten van patiënten goed te observeren voor de diagnostiek van aandoeningen als de Bellse Parese en geelzucht. Of voor achterhalen van criminele daden, zoals de Britse schrijver Arthur Conan Doyle zijn hoofdpersoon Sherlock Holmes op basis van gelaatsuitdrukkingen liet aangeven of iemand wel of niet de dader was.

Na de pauze sprak de plastisch chirurg Klaas Marck. Hij noemde het gezicht het ‘voorportaal van de geneeskunde’ en zelfs ‘het venster van de ziel’. Hij ging in op micro- en cosmetische chirurgie. Internist Wouter de Herder liet zien dat endocrinologische aandoeningen als acromegalie en hirsutisme (overmatige haargroei bij vrouwen) gelaatsuitdrukkingen veranderen. Schilders Da Vinci en Caravaggio besteedden indertijd al aandacht aan deze aandoeningen. Dorret Boomsma sprak tot slot over de erfelijkheid van de gelijkenis. Met voorbeelden uit het Nederlands Tweelingen Register en schilderijen uit het verleden kreeg de rol van de genetica veel aandacht in haar bijdrage.

Dit boeiende en leerzame symposium liet zien dat onderwijs in de medische geschiedenis een wezenlijk onderdeel van het curriculum voor artsen behoort te zijn. Dat zou ook voor tandartsen kunnen gelden, omdat zij tijdens hun studie weinig of niet worden onderwezen in de relevante kennis uit de medische historie en over het belang van een nauwkeurige observatie van gezichten waarvan zij er jaarlijks honderden zien.