Onder de loep! Petra M. Meiners

Petra M. Meiners is promovenda aan de Rijksuniversiteit Groningen en verricht sinds 2008 onderzoek bij de afdeling Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Promotoren van haar onderzoek zijn prof. dr. A. Vissink, prof. dr. H. Bootsma, prof. dr. F.K.L. Spijkervet en prof. dr. F.G.M. Kroese. De redactie van het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde stelde 8 vragen over het onderzoek.

Wat onderzoek je?

Het syndroom van Sjögren is de meest voorkomende systemische auto-immuunaandoening na reumatoïde artritis. Het syndroom wordt gekenmerkt door een chronische ontsteking van de exocriene klieren, vooral de speeksel- en traanklieren, met een droge mond en droge ogen als gevolg. Ook andere organen kunnen zijn aangedaan, waardoor zich extraglandulaire manifestaties kunnen ontwikkelen, zoals nieraandoeningen, longaandoeningen, artritis en vasculitis. Ook is het merendeel van de patiënten chronisch vermoeid.

Vooralsnog is er geen causale behandeling voor de aandoening en bestaat de behandeling vooral uit symptoombestrijding. Met de komst van biologicals zijn echter nieuwe mogelijkheden geschapen om te interveniëren tijdens de progressie en/of de ziekteactiviteit van het syndroom van Sjögren. Biologicals zijn geneesmiddelen die op celniveau aangrijpen op het immuunsysteem. Er zijn voor het syndroom van Sjögren nog geen biologicals beschikbaar die al zijn goedgekeurd voor algemeen klinische toepassing.

In mijn promotieonderzoek is gekeken naar het effect van het syndroom van Sjögren op de levenskwaliteit en de arbeidsparticipatie, naar het effect van de behandeling van de aandoening met 2 biologicals (rituximab, abatacept) en naar de validiteit van 2 nieuwe meetinstrumenten voor ziekteactiviteit om het effect van een behandeling te meten.

Wat is je drijfveer om onderzoek te doen?

De wens voor persoonlijke ontwikkeling en nieuwsgierigheid waren mijn voornaamste drijfveren om onderzoek te gaan doen. Eenmaal begonnen kwamen er meer redenen bij, en het vinden van een effectieve behandeling voor het syndroom van Sjögren nam een steeds belangrijker plaats in.

Waarom is juist dit onderwerp interessant om te onderzoeken?

Doordat een verscheidenheid aan organen betrokken kan zijn bij het syndroom van Sjögren, wordt bij meerdere disciplines (kaakchirurgie, reumatologie en oogheelkunde) onderzoek gedaan naar de aandoening. Deze multidisciplinaire aanpak spreekt mij bijzonder aan. Ook de nog beperkte behandelmogelijkheden voor een aandoening die relatief vaak voorkomt en die een groot effect heeft op het leven van patiënten, maakt onderzoek op dit gebied niet alleen boeiend, maar ook noodzakelijk.

Wat zijn de belangrijkste hypothesen en onderzoeksvragen?

Voor andere systemische auto-immuunaandoeningen is aangetoond dat het effect op de levenskwaliteit groot is. De hypothese in mijn onderzoek was te onderzoeken of dit ook geldt voor het syndroom van Sjögren. Ook was een onderzoeksvraag na te gaan of de behandeling van syndroom van Sjögren met rituximab en abatacept veilig en effectief is.

Hoe is het onderzoek opgezet?

In een patiëntencohort is met behulp van vragenlijsten het effect van de aandoening op de levenskwaliteit en de arbeidsparticipatie geëvalueerd. Vervolgens werden 3 prospectieve, klinische onderzoeken met biologicals verricht (2 met rituximab, 1 met abatacept) naar de effectiviteit van deze biologicals in de behandeling. Daarbij is ook onderzocht of 2 recent ontwikkelde instrumenten voor het meten van de ziekteactiviteit van het syndroom geschikt zijn om het effect van de ingestelde behandeling te meten.

Wat is tot nu toe het grootste probleem waar je tegenaan bent gelopen?

Het organiseren van klinisch onderzoek waarbij meerdere disciplines zijn betrokken is en blijft een uitdaging, zeker in combinatie met de opleiding tandheelkunde.

Welke onderzoeksresultaten zijn er tot nu toe?

Mijn onderzoek toont aan dat het effect van het syndroom van Sjögren op de levenskwaliteit en de arbeidspartipatie groot is. Behandeling met rituximab is effectief en veilig gebleken, in zowel een dubbel blind placebogecontroleerd onderzoek, als in een herbehandelingsonderzoek. Ook de resultaten van het open-label onderzoek met abatacept zijn veelbelovend.

Wat levert dit onderzoek voor de tandheelkunde, de patiënt of de mondzorgverlener op?

Het grote effect van het syndroom van Sjögren op de levenskwaliteit en de arbeidsparticipatie onderschrijft de noodzaak om causale behandeling voor de aandoening te ontwikkelen. De gunstige behandelresultaten met rituximab en abatacept zijn een aanzet voor verdere ontwikkeling en toepassing van biologicals. De toepassing van biologicals lijkt het meest effectief bij patiënten die vroeg in het ziekteproces worden behandeld, er is dan nog minder schade en/of reversibele schade. Bij verdenking op het syndroom van Sjögren is het daarom zinvol te verwijzen naar een specialistisch centrum. Ook is meer inzicht verworven in de pathofysiologie van de aandoening.

Hopelijk leidt mijn onderzoek tot een (nog) grotere bewustwording onder (tand)artsen van het voorkomen van het syndroom van Sjögren en is patiënten in de toekomst meer te bieden dan de huidige symptomatische behandeling.