Speekselvervangers missen lubricerende eigenschappen

Promotie J. Vinke

Veel van de huidige commerciële speekselvervangers blijken de symptomen van monddroogte niet te verlichten. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Jeroen Vinke aan de Rijksuniversiteit Groningen. Wel bleek dat het toevoegen van recombinant positief geladen polypeptiden (SUPs), de werkzame periode van speeksel bij het verlichten van droogte bij vrijwilligers en Sjögrenpatiënten met een factor 5 verlengde.

Allereerst ontwikkelde Vinke een ex vivo-methode om de lubricerende werking van vloeistoffen te bepalen: een tong-glazuur wrijvingsmethode, waarbij een stukje glazuur heen-en-weer beweegt over het tongoppervlak. Zijn onderzoek wees uit dat deze methode geschikt is voor zowel het testen van middelen die bedoeld zijn om de droge mond te bevochtigen als voor het testen van speeksel van de verschillende speekselklieren.

Daarnaast keek Vinke naar de lubricerende eigenschappen van kauwgestimuleerd speeksel van gezonde vrijwilligers, patiënten met het primaire syndroom van Sjögren en patiënten die radiotherapie in het hoofd-halsgebied ondergingen. De lubricerende eigenschappen werden gemeten met de tong-glazuur wrijvingsmethode, daarnaast werden mucinen en de totaal eiwitconcentratie gemeten. De gemeten speekselsecretie correleerde niet met hoe sterk de patiënt xerostomie beleefde. De ratio waarin de gemeten wrijving afneemt (relief) was in alle groepen vergelijkbaar. Over het algemeen had het speeksel van de radiotherapiegroep betere lubricerende eigenschappen dan het speeksel van patiënten met Sjögren. Daarnaast bleek dat een afname in de uitscheiding van mucinen en eiwit kan leiden tot onvoldoende aanvulling van de speekselfilm voor behoud van de lubricerende eigenschappen. Dit kan mogelijk ten grondslag liggen aan het ontwikkelen van xerostomie.

Verder werd onderzoek gedaan naar de relief en relief-periode van speekselvervangers. De meeste huidige speekselvervangers missen de gewenste lubricerende eigenschappen. Dit komt mogelijk doordat er in de meeste speekselvervangers gewerkt wordt met niet-lichaamseigen moleculen die geen lubricerende eigenschappen hebben. Het toevoegen van SUPs verlengde de relief-periode van speeksel van gezonde vrijwilligers en Sjögren-patiënten. De interacties gaan samen met sterke fixatie van water en maakt de toepassing van SUPs geschikt voor het verlichten van xerostomie.

Op 7 oktober 2020 promoveerde Jeroen Vinke aan de Rijksuniversiteit Groningen op zijn proefschrift ‘Salivary lubrication and xerostomia’. Promotors waren prof. dr. H.C. van der Mei en prof. dr. A. Vissink. Copromotor was dr. P.K. Sharma.