J. Jonkman, L. Jongen, A. de Weerd
Lanfranc van Milaan. Een bloemlezing uit zijn middeleeuwse chirurgie
Houten: Sapienta, 2016
218 bl., geïll. € 19,50
ISBN 978 90 8240 945 1 

De geneeskundige en tandheelkundige hulp in de vroege en late middeleeuwen lijkt, op zijn zachtst gezegd, naar onze maatstaven vrij pover te zijn geweest. Er waren toen talloze slecht opgeleide chirurgijns, kwakzalvers, barbiers, op de markt werkende tandentrekkers en staarstekers werkzaam. Minder bekend is dat er in die tijden een kleine groep van meesterchirurgijns bestond, de zogenoemde doctores medicinae, die ook een academische opleiding hadden genoten of althans geletterd waren. Sommigen van hen stelden hun kennis op schrift in medische handleidingen, genoemd ‘chirurgieën’, handschriften waarvan een aantal nog steeds in de huidige grote universiteitsbibliotheken zijn te bezichtigen. Een van die meesterchirurgijns was Lanfranc van Milaan (1250-1306) die het beroemde werk ‘Chirurgia Magna’ heeft geschreven en waarvan een Middelnederlandse vertaling in Amsterdam aanwezig is.

Dit oude boek geeft inzicht in de stand van de toenmalige medische wetenschap. Het laat zien hoe er toen in de praktijk werd gewerkt, hoe zo’n heelmeester uit die tijd over ziekten dacht en hoe deze over de behandeling ervan oordeelde. Joost Jonkman, die eerder in dit tijdschrift auteur was van een serie over middeleeuwse tandheelkunde, Ludo Jongen en Al de Weerd hebben uit de ‘Chirurgia Magna’ een zeer geslaagde bloemlezing van 25 onderwerpen samengesteld. Van ieder gekozen ziektebeeld wordt naast de middeleeuwse tekst de huidige vertaling getoond en van commentaar voorzien. Op een vaak sappige manier worden toenmalige, gruwelijke, behandelmethoden beschreven. Duidelijk is dat de middeleeuwer door die behandelingen vreselijk moet hebben geleden. Kennelijk bestond in die tijd maar weinig gevoel voor het lijden van de patiënt, want volgens Jonkman et al wordt nergens in het boek van Lanfranc enige empathie getoond met hun ellende.

Dit prachtig uitgegeven en geïllustreerde boek is voor iedereen die in de gezondheidszorg werkt en die belangstelling heeft voor de medische en tandheelkundige historie een absolute aanrader.