Introductie. In de NTVT-editie van april 2022 zijn 2 excerpten opgenomen die betrekking hebben op het lekken van bisfenol-A (BPA)-gerelateerde monomeren uit tandheelkundige materialen. Aan de hand van een laboratoriumonderzoek werd in het ene excerpt over het lekken van BPA uit tandheelkundige composieten tot 52 weken gerapporteerd. In het andere excerpt werd geconcludeerd dat onzuiverheden in en afbraak van op BPA-gebaseerde monomeren verantwoordelijk kunnen zijn voor het vrijkomen van BPA uit op kunstharsgebaseerde tandheelkundige materialen. Beide onderzoeken werden aan de Katholieke Universiteit Leuven uitgevoerd waar ook het onderzoek van Vervliet et al. (2023) plaatsvond. Volgens de onderzoekers is kennis aanwezig over het lekken van monomeren uit tandheelkundige composieten, maar is er onvoldoende kennis over het vrijkomen van afbraakproducten uit deze composieten. Het huidige onderzoek had tot doel om voor, de eerste keer, deze 2 processen te kwantificeren in vivo.

Materiaal en methode. Het onderzoek werd in de universiteitskliniek door 2 tandartsen bij 5 vrijwilligers uitgevoerd, waarbij ten minste 5 gebitselementen moesten worden gerestaureerd met composiet ten gevolge van slijtage door bruxisme, erosie of abrasie. In totaal werden 75 restauraties in 11 behandelingen geplaatst. De gebitselementen werden met primer en adhesiefvloeistof (Clearfil SE) voorbehandeld en met Essentia, Filtek Supreme of G-ænial Universal Flo gerestaureerd. Speeksel werd 5 keer verzameld (vóór de behandeling en onmiddellijk erna, na 30 minuten, tussen 4-6 uur en na 24 uur). Omdat bij patiënten vaak meerdere behandeldagen nodig waren, werd dit speeksel per behandelmoment verzameld. De monsters werden volgens geëigende procedures verwerkt en gegevens door middel van vloeistofchromatografie-massaspectrometrie geanalyseerd.

Resultaten. Het adhesief Clearfil SE bevatte het monomeer Bis-GMA. Iedere composiet bevatte verschillende monomeren die onderling weer in aantal en samenstelling verschilden. UDMA, Bis-GMA en hun afbraakproducten werden in alle monsters waargenomen en TEGDMA bij 9 ervan.

Het lekken van monomeren en afbraakproducten was het hoogst binnen 30 minuten na plaatsing van de restauraties. De hoogste mediane concentraties monomeren werden geregistreerd voor UDMA, Bis-EMA-3 en TEGDMA. Bij 11 van de 12 gedetecteerde monomeren was de maximale mediane concentratie in het speeksel tussen 4-6 uur nagenoeg even hoog als voor de eerste behandeling. Mono- en gedemethacryleerde afbraakproducten bleven tot 24 uur na plaatsing in het speeksel aanwezig en de concentraties waren over het algemeen hoger dan die van monomeren. Bij patiënten met meerdere behandelingen waren er nog steeds afbraakproducten in het monster aanwezig dat vóór de volgende behandeling, enkele weken na de eerste behandeling, werd genomen.

Beschouwing. De uitkomst toont aan dat monomeren uit composieten lekken over een periode van 24 uur, dat de hoogste mediane concentratie na 30 minuten werd gemeten, dat de concentratie monomeren daarna sterk afnam en dat hun afbraakproducten in speeksel na weken waarneembaar waren. Dit observationeel onderzoek had een korte looptijd en gebruikte een gering aantal te restaureren gebitselementen. Het vervolgonderzoek moet dus langer duren, meer meetmomenten inbouwen, meer vrijwilligers en meer te restaureren gebitselementen includeren. Urine is ook gebruikt om het lekken van BPA uit composieten te meten. Bij kinderen en adolescenten bij wie 1 tot 4 composietrestauraties waren geplaatst, bleek dat BPA, de dag na het plaatsen, in urine aantoonbaar was en dat de hoeveelheid ervan hoger was bij de mensen met meer composietrestauraties. Op het volgende meetpunt, 14 dagen later, bleek er geen BPA meer in de urine aanwezig te zijn (Maserejian et al., 2016).

Beeld: Shutterstock

Omdat niet vaststaat welk effect monomeren en hun afbraakproducten op de gezondheid van de mens hebben, is het verstandig om uitgebreide restauraties en grote aantallen gespreid in de tijd uit te voeren. Hierdoor wordt de concentratie van monomeren in speeksel, urine en daardoor in het lichaam lager.

Het beste is echter om preventief te werk te gaan en ervoor te zorgen dat, in het bijzonder, ernstige erosie en een hoge prevalentie van dentinecaviteiten worden voorkomen. Wellicht kan ook worden nagedacht om vaker een hooggevuld glasionomeercement te gebruiken op plaatsen waar dit materiaal geïndiceerd is (zie ook excerpt ‘Glasionomeer even goed als composiet in caviteiten in blijvende (pre)molaren?’ in deze editie).

Bron & literatuur

• Vervliet P, De Nys S, Duca RC, et al. Degradation products of resin-based materials detected in saliva in vivo. Clin Oral Investig 2023; 27: 7189-7198.
• Maserejian NN, Trachtenberg FL, Wheaton OB, et al. Changes in urinary bisphenol A concentrations associated with placement of dental composite restorations in children and adolescents. J Am Dent Assoc 2016; 147: 620-630.